Η Σχολή που εκπαίδευε παιχνιδοποιούς και ο Νίκος Ακίλογλου, ο μετέπειτα κουκλοπαίκτης του ΕΑΜ

Ταξιδεύω με τους ήχους και τις φωνές παιδιών στα παιχνίδια που έπαιζαν μια φορά και έναν καιρό στους δρόμους. Κρυφτό, αγαλματάκια ακούνητα, μήλα, μπιζ, τσιγκολελέτα, τυφλόμυγα, γύρω γύρω όλοι…. Σκέφτομαι πόσο δύσκολο είναι να το συναντήσεις σήμερα, πολλά παιδιά δεν έχουν καν χρόνο για παιχνίδι. Αναρωτιέμαι από πότε τα παιχνίδια ήταν πολύτιμα για τα παιδιά. Από πότε έπαιζαν παιχνίδια παρόμοια με της σύγχρονης εποχής.

Φτάνω στο 1767 και τον John Spilsbury που κατασκεύασε το πρώτο παζλ με στόχο να διδάξει τη Γεωμετρία κόβοντας το χάρτη σε μικρά κομμάτια. Φτάνω στον 19ο αιώνα και τα κορίτσια από τη μεσαία τάξη που έπαιζαν με ξύλινες ή πορσελάνινες κούκλες. Τα αγόρια με παιχνίδια όπως στρατιωτάκια, τρένα…Καταλήγω σε λασπωμένες γειτονιές και ορφανά προσφυγόπουλα που το ταξίδι τους δεν ήταν ωραίο, ο προορισμός τους ήταν η περιουσία τους και δεν ξέρω αν προσδοκούσαν ή όχι να τους ντύσει τα όνειρα "η Ιθάκη". Φτάνω σε χιλιάδες πρόσφυγες που κουβαλούσαν στην ψυχή τους "τον άγριο Ποσειδώνα" και προσδοκούσαν να χάσουν τον φόβο και να βρουν τον νέο δρόμο της ζωής τους. 

Η Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 είχε μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, φιλοδοξίες για πραγματοποίηση έργων αλλά και τη μαζική εισροή Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία το 1922. Η πλειοψηφία των προσφύγων εγκαταστάθηκε στα μεγάλα αστικά κέντρα του Πειραιά, της Αθήνας, της Πάτρας, της Θεσσαλονίκης και του Ηρακλείου. Η απογραφή του 1900 είχε δείξει ότι οι μονιμοι κάτοικοί του Ηρακλείου ήταν 20.000 και η εγκατάσταση Μικρασιατών προσφύγων 18.000. Στην υπόλοιπη Ελλάδα εγκαταστάθηκαν 1.300.000 πρόσφυγες, όταν ο πληθυσμός της ήταν 5.500.000 κάτοικοι. Αυτό επηρέασε στην αύξηση των εργοστασίων χάρη στα φτηνά εργατικά τους χέρια και η δημιουργία της σύγχρονης βιομηχανίας έγινε πιο δυνατή με αποτέλεσμα η προσφυγική παρουσία να αποβεί συνώνυμη με τον βιομηχανικό μετασχηματισμό της Ελλάδας.

Όλες αυτές οι αλλαγές οδήγησαν και στη γυναικεία εργασία, καθώς οι γυναίκες, οι οποίες αποτελούσαν την πλειονότητα των προσφύγων εντάχθηκαν στις νέες βιομηχανικές μονάδες δημιουργώντας ένα νέο προλεταριάτο. Την ανάπτυξη επηρέασε ιδιαίτερα και η ίδρυση, του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ), το 1923, που αποσκοπούσε στην προαγωγή της τεχνικής κίνησης στην χώρα.

 

Στην Ελλάδα η βιοποριστική εκμάθηση μια τέχνης, κατά παράδοση γινόταν με μαθητεία σε εργαστήριο, διηρκούσε χρόνια και ήταν μια σκληρή και επίπονη διαδικασία. Ορισμένες ειδικότητες διδάσκονταν στα ορφανοτροφεία, σωφρονιστικά ιδρύματα, εκπαιδευτικά προγράμματα φιλανθρωπικών σωματείων. Μετά από το 1920 και την ίδρυση του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας από τη Μαρία Νεγρεπόντη, Μαρία Δεσύπρη και τον σύζυγο της Αλέξανδρο Σβώλου και την Αύρα Θεοδωροπούλου δημιουργήθηκαν τέσσερα ιδρύματα :

“ Κυριακό Σχολείο Εργατριών”, 1922, Oρφανοτροφείο θηλέων “ Ίδρυμα Απόρων Κορασίδων ‘Εθνική Στέγη’ ” 1922,“Εσπερινή Σχολή Θηλέων”, 1925, “Σχολή Διακοσμητικής και Παιδικών Αθυρμάτων”, 1929.
Η “Σχολή Διακοσμητικής και Παιδικών Αθυρμάτων” εκπαίδευε παιχνιδοποιούς και ήταν η Σχολή που άνοιξε τις πύλες της για τα ορφανά προσφυγόπουλα, τα οποία έπρεπε από νωρίς να μάθουν να κερδίζουν τα προς το ζην.

 

Αν εξαιρέσουμε τα ομαδικά παιχνίδια στους δρόμους και τα παιχνίδια που έφτιαχναν από υφάσματα, άχυρα και άλλα υλικά σε σπίτια οικογενειών, άλλα παιχνίδια τότε δεν υπήρχαν. Είχε ξεκινήσει βέβαια η εισαγωγή παιχνιδιών από το εξωτερικό αλλά λόγω υψηλού κόστους προορίζονταν μόνο για τις εύπορες οικογένειες.

Στη “Σχολή Διακοσμητικής και Παιδικών Αθυρμάτων” γίνονταν δεκτοί νέοι και νέες που είχαν λάβει το απολυτήριο του εξατάξιου δημοτικού και οι πρώτοι μαθητές, μαθήτριες ήταν στην πλειονότητα προσφυγόπουλα. Από το 1931 κατέβαλαν ως δίδακτρα το ποσό των 250 δραχμών, ποσό βέβαια που στην πορεία των χρόνων διαμορφώθηκε.
Ήταν 1929-30 όταν το οίκημα που στέγαζε τη Σχολή κρίθηκε ακατάλληλο. Τότε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων παραχώρησε οικόπεδο και προσέφερε 500.000 δραχμές για την οικοδόμηση. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε τον Ιούλιο του 1930 με τα σχέδια του Γεωργίου Σούλη και Γεωργίου Κωνσταντινίδη. Η αποπεράτωση των εργασιών του έργου αυτού και ο εξοπλισμός των εργαστηρίων με μηχανήματα δεν ήταν δυνατό να συνεχιστεί και τη στιγμή αυτή εμφανίστηκαν οι καπνοβιομήχανοι, αδελφοί Παπαστράτου προσφέροντας τα επιπλέον χρήματα που χρειάζονταν για την ολοκλήρωση αυτού του έργου. Αυτό ήταν και ο λόγος μετονομασίας της Σχολής από “Σχολή Διακοσμητικής και Παιδικών Αθυρμάτων” σε “Παπαστράτειο Δημοτική Σχολή Παιχνιδιών και Διακοσμητικής”.

Το κτίριο είχε διαμορφωθεί με αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήρια ( μηχανοξυλουργείο, σιδηρουργείο, βαφείο με χρωμοαερογράφο ) και μετά το 1931 λειτουργούσε με ένα άρτιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα . Πολλά ήταν τα παιδιά από τις προσφυγογειτονιές του Υμηττού, του Βύρωνα, της Καισαριανής, του Παγκρατίου και της Γούβας έμαθαν την εργασία του σιδερά, του διακοσμητή, του ξυλουργού άλλα πάλι έμαθαν να φτιάχνουν και πρωτότυπα ελληνικά καλλιτεχνικά παιχνίδια και αντίγραφα ευρωπαϊκών. Ο αρχικός στόχος που ήταν η δημιουργία μιας Σχολής και ένα Σχολείο Εργασίας για τα προσφυγόπουλα στηρίζοντας παράλληλα και την οικονομία της χώρας, είχε επιτευχθεί.
Τον Σεπτέμβριο του 1932 η Σχολή με διάταγμα έγινε δημόσια. Το κόστος λειτουργίας της πλέον είχε το κράτος, όχι όμως και την μισθοδοσία του προσωπικού της. Έτσι μετατράπηκε και πάλι η ονομασία της σε “Παπαστράτειος Δημόσια Επαγγελματική Σχολή Παιχνιδιών και Διακόσμησης”.
Οι πρώτοι σπουδαστές που ενεγράφησαν ήταν 78, από τους οποίους συνέχισαν τις σπουδές τους οι 65 και αποφοίτησαν 28. Κάποιοι δεν συνέχισαν γιατί δεν είχαν τις δεξιότητες ή το ταλέντο, άλλοι γιατί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους για λόγους οικονομικούς. Όσοι κατόρθωσαν και αποφοίτησαν απορροφήθηκαν στην αγορά εργασίας και αρκετοί έγιναν γνωστοί. Όταν ξέσπασε όμως ο πόλεμος σκορπίστηκαν. Μεταξύ των αποφοίτων ήταν και ο Νίκος Ακίλογλου, ο μετέπειτα κουκλοπαίκτης του ΕΑΜ.

 

                                                 Ο Νίκος Ακίλογλου

Ο Νίκος Ακίλογλου μαζί με το συμμαθητή του Διατσίντα αρχικά είχαν δημιουργήσει το θίασο “Ζωντανές Κούκλες του Ζαππείου”. Έφτιαχναν μαριονέτες και τις έπαιζαν στο Ζάππειο ενώ μιλούσαν ή τραγουδούσαν ηθοποιοί της πρόζας και της Λυρικής Σκηνής. Αργότερα δημιούργησαν δικό τους θίασο. Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, ο Ακίλογλου επιστρατεύτηκε ως στρατιώτης ορεινού πυροβολικού. Σε συνέχεια έδωσε παραστάσεις για τους τραυματίες στα νοσοκομεία και για τα συσσίτια της Εθνικής Αλληλεγγύης.
Περιδιάβαινε τα βουνά με τις κούκλες του παίζοντας για το αντάρτικο με το ψευδώνυμο Ακίλας-ο Σύντροφος Κουκλοθέατρος. Αντάρτες κι ο πληθυσμός της υπαίθρου αισθάνθηκαν την ανάγκη της τέχνης γι αυτό και όσοι δεν είχαν κοντά τους ανθρώπους όπως τον Ακίλα….δημιουργούσαν.

Κείμενο: Βούλα Νεονάκη

*ΠΗΓΗ φωτογραφιών: ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ - Fred Boissonnas (Φρεντ Μπουασονά, 1858-1946) - fee.org.gr - paskedi.gr - papastrateiosfun.blogspot.com - ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ