“Η αλλαγή, όπως η λάμψη του ήλιου, μπορεί να είναι φίλος ή εχθρός, ευλογία ή κατάρα, ανατολή ή δύση”, με αυτή τη φράση του Αμερικανού συγγραφέα William Arthur Ward επιλέγω να ξεκινήσω να σας μιλάω για τον “Πύργο των Αθηνών” που θεμελιώθηκε τον Ιούνιο του 1968. Θα μου πείτε τώρα γιατί επιλέγω αυτή τη φράση ? Γιατί οι Έλληνες τότε δεν ήταν σίγουροι για το αν έπρεπε να θεμελιωθεί ο πρώτος ελληνικός ουρανοξύστης, για πολλούς λόγους τους τρόμαζε η ύπαρξη ενός τόσο ψηλού κτιρίου στην Αθήνα.
Σαφώς και κάποιοι περίμεναν με ανυπομονησία και τους προκαλούσε θαυμασμό η ύπαρξη ενός ουρανοξύστη στην πόλη τους, για κάποιους άλλους όμως θα διαμόρφωνε το Αττικό τοπίο, το οποίο έπρεπε πάσα θυσία να μείνει καθαρό, η φρεσκάδα αυτού του αρχιτεκτονικού έργου δεν ήταν σίγουροι αν θα ήταν ένα βήμα εμπρός ή η καταστροφή.
Παρά των αντιδράσεων για την κατασκευή του ουρανοξύστη διότι θα έκρυβε τη θέα προς τον Υμηττό, η ανέγερση του δεν άργησε. Οι αρχιτέκτονες Ιωάννης Βικέλας και Ιωάννης Κυμπρίτης επιμελήθηκαν τα κατασκευαστικά σχέδια και βάση του αναπτυξιακού νόμου που ψηφίστηκε την περίοδο της Χούντας, πήραν την ώθηση να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν το πιο ψηλό κτίριο της Αθήνας. Ο αναπτυξιακός νόμος τότε προβλέποντας την ανέγερση υψηλών κτιρίων έδινε το μήνυμα ότι “η Αθήνα μπορεί να ψηλώσει όσο θέλει” , έτσι ενώ μέχρι τότε δεν επιτρεπόταν η κατασκευή κτιρίων πάνω από 35 μέτρα το επιτρεπόμενο ύψος δόμησης άλλαζε δίνοντας τις ευκαιρίες να κατασκευαστούν ψηλότερα κτίρια. Ο εκσυγχρονισμός και η πρωτοτυπία αυτή ερμήνευε πολλά ενώ παράλληλα υπογράμμιζε την οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Να σημειωθεί εδώ το ότι είχε προηγηθεί ένας άναρχος σχεδιασμός δόμησης στην Αθήνα μετά από τους πολλούς πρόσφυγες που είχε δεχθεί η πρωτεύουσα από την δεκαετία του 1920 και ακόμα περισσότερο μετά από την εσωτερική μετακίνηση από την επαρχία στην πρωτεύουσα από το 1960 και μετά.
Το οικόπεδο για την κατασκευή του ελληνικού ουρανοξύστη είχε εντοπιστεί, βρισκόταν μεταξύ του κέντρου των Αθηνών και των προαστίων και εκεί 13 Ιουνίου του 1968 θεμελιώθηκε ο πρώτος ελληνικός ουρανοξύστης. Κατά την θεμελίωση του μάλιστα υπάρχει φωτογραφία που φανερώνει την ύπαρξη της βίλας Μαργαρίτας πλησίον του πύργου. Η “βίλα Μαργαρίτα” ήταν ένα μεσαιωνικό κάστρο που άνηκε σ έναν Αρμένιο που διατηρούσε παλαιοπωλείο στην Ερμού. Το όνομα του δεν έγινε ποτέ γνωστό, γνωστό όμως έγινε το ότι η βίλα πωλήθηκε στον Ευστάθιο Λάμψα, ιδρυτή του ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρετανία”. Ο Ευστάθιος Λάμψας ήταν παντρεμένος με την Παλμύρα Παλφρουά και μαζι είχαν μια θετή κόρη την Μαργαρίτα, το όνομα της οποίας δόθηκε και στη βίλα. Τη “βίλα Μαργαρίτα” που το 1972 αποφάσισαν αντί για τη διάσωση της, την κατεδάφιση της με αφορμή το ότι δεν εντάσσεται στην ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Ο “Πύργος των Αθηνών” βρίσκεται στους Αμπελόκηπους και για την ολοκλήρωση του χρειάστηκαν λιγότερο από 4 χρόνια, τα εγκαίνια του μάλιστα ήταν το κοσμικό γεγονός της χρονιάς.
Το 1972 η Αθήνα είχε ένα πύργο 103 μέτρων και 28 ορόφων, ένα κατασκευαστικό θαύμα που ήταν το ψηλότερο κτίριο στην Ελλάδα και που κατόρθωσε να στεγάσει 2.500 υπαλλήλους. Όσο για τις αντιρρήσεις και τις φοβίες της κατασκευής του όσον αφορά την σεισμικότητα στο Αττικό τοπίο, αποδείχθηκε ότι η κατασκευή του ήταν άρτια διότι στο σεισμό του 1881 αλλά και στο σεισμό του 1999, ο 103 μέτρων πύργος ήταν ανθεκτικός σε αντίθεση με πολλά άλλα χαμηλότερα κτίρια που σημείωσαν πολλές ζημιές. Ποιος το περίμενε ότι το ύψος του ουρανοξύστη που τρόμαζε τόσο τους Αθηναίους θα δικαίωνε μέσα από δύο μεγάλους σεισμούς την μελέτη των δυο αρχιτεκτόνων. Τελικά η Αθήνα μπορούσε να ψηλώσει όσο ήθελε, οι ουρανοξύστες δεν κινδύνευσαν να πέσουν.... δεν έπρεπε όμως να ψηλώσει και να γεμίσει ουρανοξύστες η Αθήνα, λόγω της Ακρόπολης. Η πρωτεύουσα έπρεπε να διατηρήσει με κάθε τρόπο την ταυτότητα της αλλά και την υπεροχή των μνημείων της.
Κείμενο: Βούλα Νεονάκη
Πηγή φωτογραφιών: Περιοδικό «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ και διακόσμηση» [τεύχος #84/1, 18 Μαρτίου 1971] - εφημερίδα «Εμπρός», Σάββατον 14 Ιουνίου 1969 - mixanitouxronou.gr
