ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΛΑΧΝΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΜΒΑ

Πινελιές στον καμβά….μια τέχνη που πλαισιώνεται από την ανάγκη έκφρασης των ανθρώπων μοιάζει όμως και με θρησκευτική λειτουργία και θα μου πείτε τώρα γιατί θρησκευτική λειτουργία? Γιατί ο δημιουργός ενός έργου μπορεί να συνομιλεί με το παρόν, για να εκφραστεί όμως στον καμβά αφουγκράζεται τη ζωή σαν να βρίσκεται σε προσευχή. Έτσι γεμίζει η ψυχή του ολόκληρη, διαισθάνεται και εμπνεόμενος αποτυπώνει τις αλήθειες του. Ο χώρος, ο χρόνος, το φως, το χρώμα, η μορφή….αποτυπώνουν αλήθειες μα και ιστορίες που καθρεφτίζουν τη ζωή και την ψυχή του λαού.

Η πνευματική ελευθερία κυριαρχεί στη ζωγραφική και όσο κι αν θεργιεύει η δίψα για το χρήμα, όσο η κοινωνία μεταλλάσσεται και ο κόσμος αλλάζει, αυτό δεν αλλάζει, η τέχνη διαβαίνει πάντα τα σκαλιά της ελευθερίας και κατορθώνει να φωτίσει τα σκοτάδια μας αλλά και να μας αφυπνίσει.

Τα έργα τέχνης είναι καθρέφτες της κοινωνίας μας μα αυτό που με εντυπωσιάζει είναι ότι στην ανάγνωση πολλών ιστοριών συναντώ το σύμβολο της θρησκείας. Σχεδόν όλοι οι μεγάλοι ζωγράφοι καταπιαστηκαν έστω και μια φορά από τη θρησκεία και την αποτύπωση προσώπων όπως του Χριστού και της Παναγίας. Με εντυπωσιάζει όμως εξίσου και το θρησκευτικό στοιχείο όπως αποτυπώνεται στη νεότερη Ελληνική ζωγραφική, το πως αποθανάτισαν μεγάλοι έλληνες ζωγράφοι το θρησκευτικό τους συναίσθημα με ηθογραφικό χαρακτήρα.

Επικεντρώνομαι στις πένθιμες μέρες που διανύουμε, μέρες κατάνυξης και μυσταγωγίας και στην εικονογραφία κάποιων κορυφαίων ελλήνων εκπροσώπων. Σε έργα τέχνης με θρησκευτικές σκηνές του ορθόδοξου ελληνισμού, έργα που παγιδεύουν στον καμβά τους θρηνητικά άσματα, μεθυστικές μυρωδιές από λεμονανθούς,άνθη νεραντζιάς και πολύχρωμες βιολέτες.

“Μεγάλη Παρασκευή” “Επιτάφιος” πρόκειται για αριστουργηματικά έργα του Θεόδωρου Ράλλη που μοσχοβολούν την ευωδιά της μεσογειακής γης και αποκαλύπτουν με ρεαλιστικό τρόπο εικόνες μέσα στην εκκλησία. Στον “Επιτάφιο” τέσσερα κορίτσια με ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες στολίζουν με λουλούδια τον επιτάφιο ενώ λουλούδια και πέταλα λουλουδιών διακρίνονται και στο δάπεδο. Κοντά τους βρίσκονται δύο ιερείς ο ένας αρκετά μεγαλύτερος σε ηλικία και συζητούν. Η ευλάβεια και η αθωότητα στα εικονιζόμενα πρόσωπα συγκινεί ενώ παράλληλα η θρησκευτική αυτή απόδοση του Θεόδωρου Ράλλη απεικονίζει μια εκκλησία στην προετοιμασία για το Πάσχα.

Ο Θεόδωρος Ράλλης αγαπούσε το θέμα με τις θρησκευτικές σκηνές του ορθοδόξου ελληνισμού. Όταν ήταν στο Παρίσι για σπουδές ζωγραφικής μαθήτευσε και στο εργαστήριο του Ζαν - Λεόν Ζερόμ, του ζωγράφου που στο εύρος του έργου του αποτυπώνονται ηθογραφικά θέματα. Κάπως έτσι και οι πίνακες του Θεόδωρου Ράλλη αποτυπώνουν την ελληνική καταγωγή του. Ο ίδιος ναι μεν είχε τη Γαλλία ως βάση του και είχε πάρει την Γαλλική υπηκοότητα, δεν ξέχασε όμως ποτέ την ελληνική του καταγωγή, η ελληνική καθημερινή ζωή αποτυπώνεται στα έργα του και μάλιστα με ρεαλισμό και αυθεντικότητα.

Στη “Μεγάλη Παρασκευή” η επιλογή της σκηνής είναι πάλι εντός της εκκλησίας. Πρόκειται για ένα θρησκευτικό έργο που απεικονίζει μια νεαρά γυναικεία μορφή και πάλι ντυμένη με παραδοσιακή ενδυμασία να έχει την επίβλεψη της εκκλησίας και να έχει αποκοιμηθεί. Το έργο δίνει την αίσθηση ηρεμίας με την εικόνα του κοριτσιού αλλά και την ατμόσφαιρα της θρησκευτικής ημέρας που απεικονίζεται στο πέρας της, με τα λουλούδια να βρίσκονται στο πάτωμα της εκκλησίας, τα κεριά που σιγοκαίνε να είναι σχεδόν σπαταλημενα. Κάθε λεπτομέρεια και παιχνίδι των χρωμάτων δεν μπορεί να αφήσει ασυγκίνητο κανένα, κάνοντας τον να μένει αρκετά προσηλωμένος σ αυτη τη θρησκευτική σκηνή.

Μεγάλη αξία στην ηθογραφία έδωσε και ο Λύτρας Νικηφόρος. «Τα άνθη του Επιταφίου» και « Το ωόν του Πάσχα» είναι δυο αριστουργηματικοί ηθογραφικοί πίνακες του που παρουσιάζουν τη διάθεση του να αποδώσει εικαστικά, στιγμές από το Ελληνικό Πάσχα αλλά αυτή τη φορά ιδιωτικές.

«Στα άνθη του Επιταφίου» το μοιρολόι της μαυροφορεμένης γυναίκας αντανακλά θρήνο, απόγνωση, το πρόσωπο της μοιάζει με πρόσωπο νεκρικό. Ενώ έχει κλειστά τα μάτια, το κεφάλι της είναι ανυψωμένο και στα χέρια της έχει άνθη, κάποια από τα οποία έχουν ξεφύγει και έχουν πέσει στο πάτωμα. Το έργο αυτό το ζωγράφισε ο Λύτρας Νικηφόρος δυο χρόνια πριν από τον θάνατο του. Άραγε η γυναικεία αυτή μορφή θρηνεί το Χριστό ή το τέλος του δημιουργού της που πλησιάζει? Η αλήθεια είναι ότι στα πάθη του Χριστού, τη σταύρωση και τη νέκρωση, όλοι η άνθρωποι βλέπουμε τα δικά μας πάθη, τον χαμό των δικών μας ανθρώπων αλλά και το φως, την ελπίδα της ανάστασης μετά από το χαμό και τον θρήνο.

Το « Το ωόν του Πάσχα» το ζωγράφισε ο Λύτρας Νικηφόρος το 1874-1875. Πρόκειται για την απεικόνιση ενός μικρού παιδιού με ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία που καθαρίζει ένα κόκκινο αυγό.

Τα αυγά που τσουγκρίζουμε μετά από το “Χριστός Ανέστη” συμβολίζουν την Ανάσταση. Ουσιαστικά το τσόφλι του αυγού συμβολίζει τον τάφο από τον οποίο βγήκε ο Χριστός μετά από την Ανάσταση και στον καμβά του Λύτρα « Το ωόν του Πάσχα» τα ίχνη από το τσόφλι του αυγού υπάρχουν στο φόρεμα του μικρού κοριτσιού καθώς και στο πάτωμα παρουσιάζοντας έτσι μια προσωπική προσήλωση και ανυπομονησία για να καθαρίσει το αυγό, παράλληλα όμως ο καλλιτέχνης συνδέει τον Έλληνα με τα ήθη του τόπου του. Όσο για την χρωματική παλέτα του δημιουργού του έργου σε κάνει αιχμάλωτο της ματιάς σου διότι παγιδεύει αριστοτεχνικά το φως, φέρει σε αντιπαράθεση το βαθύ κόκκινο της φούστας με το λευκό μεσοφόρι και το πολύχρωμο ζιπόνι ή κοντόχι όπως μετονομάστηκε με τα χρόνια.

Για Λύτρα Νικηφόρο η αφοσίωση στους ηθογραφικούς πίνακες ήταν σπουδαία διότι εκτός από το ότι συγκινούν και μορφώνουν τα ήθη του Ελληνικού λαού έδωσαν την ελευθερία γι αυτό και πρέπει να αναγνωρίζεται η αξία τους. Το σπουδαίο του έργο « Το ωόν του Πάσχα» μετά τα 13 χρόνια που βρισκόταν στα χέρια του Νικόλαου Γύζη δίχως να κατορθώσει να το πουλήσει ταξίδεψε από το Μόναχο στην Ελλάδα όπου μετά από εκθέσεις και δημοσιεύσεις τράβηξε το ενδιαφέρον του και αγοράστηκε από τον τότε Γάλλο πρέσβη στην Ελλάδα. 100 χρόνια μετά τα δισέγγονα του σε δημοπρασία προσέφεραν ξανά το έργο που από το 2005 ανήκει πλέον στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού.

Μια γυναίκα στο οικείο της περιβάλλον φορώντας και πάλι παραδοσιακή ελληνική ενδυμασία αλλά και με προσήλωση ζωγραφίζει πασχαλινά κόκκινα αυγά. Πρόκειται για το έργο “Τα αυγά της Λαμπρής” με ζωγραφο τον Γεραλή Απόστολο. Η δημιουργική έκφραση της ελληνικότητας τόσο από την ενδυμασία της γυναίκα όσο και από τις λεπτομέρειες του σπιτιού της όπως το υφαντό κιλίμι και το σκαμνάκι, τα έπιπλα… αποτυπώνουν τη διάθεση του καλλιτέχνη για την ηθογραφία και μάλιστα με ρεαλισμό και αυθεντικότητα. Όσο για την χρωματική του παλέτα αποτυπώνει με ισορροπία το θρησκευτικό του συναίσθημα.

Στην πορεία από την Μεγάλη Εβδομάδα προς της Ανάσταση και στη μνήμη των ανθρώπων συγκροτούνται στιγμές που σκιαγραφούν την πολιτισμική τους ταυτότητα. Στη ζωγραφική τέχνη έφτασαν πολλές αφηγήσεις από τις ιστορίες και τις μνήμες των ανθρώπων και κάποιοι σπουδαίοι Έλληνες εικαστικοί επιμένοντας στη ρεαλιστική ηθογραφία έκαναν ορατά με χρώμα ελληνοκεντρικά θέματα. Με την λεπτότητα της πινελιάς τους και πνευματικότητα έδωσαν φως σε σκιές που ήταν βυθισμένες στις ψυχές τους μα και στην όψη της κοινωνίας που ζούσαν.

Κείμενο : Βούλα Νεονάκη
Πηγή φωτογραφίας : serrespost, wikipedia, korinthia